رابرت مرتون جابجایی هدف در بروکراسی را چگونه توضیح می دهد؟

رابرت مرتون می گوید: «قوانین و مقررات و غیر شخصی بودن امور (ویژگی های 3 رسمیت و 4 غیرشخصی بودن امور در بروکراسی) به ما اطمینان می دهند که کار طبق برنامه پیش می رود ولی انعطاف پذیری را کاهش می دهند. قوانین و مقرراتی که ما برای رسیدن به هدف وضع کرده ایم به یک نماد یا سمبل تبدیل می شوند و بیشتر از خود هدف مورد توجه قرار می گیرند. بنابراین جابجایی هدف صورت گرفته و اثربخشی سازمان از بین می رود.»

رابرت مرتون در سال 1957 مفهوم «پیامدهای ناخواسته» را برای تشریح نتایج غیر برنامه ریزی شده و متناقض اقدامات اجتماعی بسط داده است. مفهوم موردنظر مرتون ارتباط ویژه ای با بروکراسی عقلاپی دارد چرا که در بوروکراسی فرض شده است که ارتباط روشن و مستقیمی بین اقدامات مشارکت کنندگان سازمانی و دستیابی به اهداف وجود دارد. رفتار سازمانی به عنوان وسیله ای جهت دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده تلقی می گردند. اگر رفتار سازمانی منجر به پیامدهای ناخواسته و غیرمنتظره شود، عقلایی بودن فعالیت های سازمان می تواند زیر سوال رود.
مرتون بر این نکته تاکید می ورزد که پیامدهای ناخواسته ممکن است به عنوان «کار ویژه نهفته» ایفای نقش کند به گونه ای که از سیستم سازمانی محافظت کند یا اقدام به بازسازی سیستم نماید. از سوی دیگر ممکن است پیامدها دارای کژ کارکردهایی باشند و به اهداف سازمان صدمه بزنند. مرتون با تجزیه و تحلیل «شخصیت بوروکراتیک» به این جمع بندی می رسد که سازمان های بوروکراتیک کارکنان را ترغیب می کنند که قوانین و مقررات رسمی را سرلوحه اقدامات خود قرار دهند و این موضوع می تواند شخصیت بروکراتیک خشک را در افراد افزایش داده و ذهن آنها را به اطاعت کورکورانه از رویه ها مشغول سازد.
شخصیت بوروکراتیک صرف نظر از اینکه آیا آنها واقعا به پیشرفتی در جهت اهداف سازمان دست یافته اند یا کارایی سازمان را تضمین نموده اند، بر همرنگی و هم نوایی بی چون و چرا با مقررات و رویه های سازمانی اصرار می ورزد. در این حالت مقررات تبدیل به هدف می شوند به جای اینکه وسیله ای برای تحقق هدف باشند. به عبارت دیگر، «رفتار سازمانی تشریفات گرایانه» جایگزین «خصلت عقلایی» می گردد. مرتون از پدیده در بوروکراسی با عنوان «جابجایی اهداف» یاد می کند که طی این شرایط هدف واقعی سازمان فدای مقررات و رویه های رسمی می شود.